Niftaveyh ve Maksûr-Memdûd Literatürü

Arap dili alanında önemli dil âlimlerinin yetişmesinde büyük bir rol oynayan Bağdat, III/IX. ve IV/X. yüzyıllarda öne çıkan ilim merkezlerinden birisi olmuştur. Ebû Abdillâh Niftaveyh de (ö. 323/935) Bağdat'ta bu asırlarda yaşamış önemli dil bilginlerinden biridir. Lügat, nahiv, şiir ve ahbâr ilimlerinin yanı sıra kelam, hadis, tefsir gibi diğer başka İslâmî ilimlerle de iştigal etmiştir. Ancak daha çok nahivci ve lügatçi kimliğiyle temayüz etmiştir. Çok yönlü bir âlim portresine sahip olan Niftaveyh, birçok alanda eser telif etmiş ve görüş bildirmiştir. Ne var ki eserlerinin çoğu günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşan iki eserinden biri, maksûr ve memdûd kelimelerin i‘râb, ikil-çoğul halleri, çeşitli çekimleri vb. durumlarını ele aldığı el-Maksûr ve'l-memdûd adlı eseridir. Bu çalışmada Niftaveyh'in yaşadığı dönemin siyâsî, sosyal ve ilmî açıdan durumuna kısaca değinilmiştir. Hayatı hakkında bilgi verilmiş ve ders aldığı hocalar ve öğrencileri ele alınmıştır. Zira dönemin havası gereği hoca-talebe ilişkisi büyük bir önemi haizdir. Arap dilinin yanı sıra diğer İslâmî ilimlerdeki birikimine değinilmiştir. İştikak ve dilin kökenine dair görüşlerine yer verildikten sonra maksûr ve memdûd literatürüne dair genel bilgiler verilmiştir. Özel olarak ise Niftaveyh'in eseri maksûr ve memdûd geleneği açısından değerlendirilmiştir. Kelimelerin Arapçadaki kullanımları ve niteliklerinin ele alınması dilin anlaşılmasına katkı sağlamıştır. Zira bu tür kelimelerin Arap dilinde önemli bir yer tuttuğu söylenebilir. Bu araştırmada Niftaveyh'in ilmî hayatı ve kişiliğinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Ayrıca genel olarak maksûr ve memdûd kelimeleri derleyen eserlerin nitelikleri özel olarak da Niftaveyh'in eserinin incelenmesi çalışmanın amaçları arasındadır. Çalışmanın sınırları gereği sadece öne çıkan maksûr-memdûd türü eserlere dair kısaca bilgi verilmiş ve Niftaveyh'in eseri detaylı bir şekilde incelenmiştir.