Osmanlı’da Evliliğe Tahdit Tedbirleri;19. Yüzyılda Vatandaşlık Politikaları Ve İranlılarla Evlenme Yasağı

Osmanlı Devleti 19. yüzyıl başından itibaren, vatandaşlık politikası çerçevesinde birtakım evlilik tahditlerini uyguladı. Bunlardan biri de Osmanlı kadınının İranlılarla evlenmesini yasaklayan 1874 tarihli nizamnameydi. Yarım yüzyıldan fazla yürürlükte kalan nizamname, 1926'da kaldırıldı. Söz konusu düzenleme, İranlılarla evliliği yasaklamanın yanında yasağa rağmen nikâh kıyanları mesul tutmakta, İranlılarla evlenen kadınları ve onların çocuklarını Osmanlı vatandaşı kabul etmekteydi. Nizamname ayrıca yasağa rağmen yapılan evliliklerden doğan çocuklara askerlik mükellefiyeti getirmekteydi. Vedat Yurt'un Osmanlı'da Evliliğe Tahdit Tedbirleri adlı incelemesi 19. yüzyıldaki vatandaşlık politikaları bağlamında İranlılarla evlenme yasağını ortaya çıkaran şartları ve yasağın kapsamını tespit ile uygulama sürecini aydınlatıyor. Çalışmada, yasak düzenlemesinin daha önceki ve diğer evlilik tahditleri ile farklılık ve benzerlikleri ele alınıyor. Osmanlı'nın Cumhuriyet Türkiye'sine dönüşümü, bu dönüşümün merkezindeki tabiiyet, askerlik ve evlilik meseleleri üzerinden mütalaa ediliyor. Yasağa Osmanlı'nın nevi şahsına münhasır olarak inşa ettiği millet sistemindeki bozulmanın yol açtığı vurgulanıyor. Yasağın teşekkül sürecinin nirengi noktasında, modern merkezi devlet inşası, kaybedilen topraklar sonucu demografik yapıdaki değişim ve zorunlu askerlik düzenlemelerinin bulunduğu sonucuna ulaşılıyor. İranlılarla evlenme yasağının temel coğrafi eksenin, Osmanlı ve İran arasındaki nüfuz mücadelesinin odağındaki Irak bölgesi olduğu ileri sürülüyor. Elinizdeki kitap, Osmanlı-İran nüfuz mücadelesiyle evlilik yasağı nizamnamesinin nasıl şekillendiğini gösterirken esasen bu ilginç yasağı kapsamlı bir dönüşümün dinamikleri çerçevesinde konumlandırıyor.