Osmanlının Balkanlardan Çekilişi; Süleyman Hüsnü Paşa ve Dönemi

Osmanlı Devleti XIX. yüzyılın son çeyreğine Sultan Abdülaziz ve Sultan Murad ın art arda indirilip, Sultan Abdülhamid in tahta çıkarılması, Meşrutiyet yönetimine geçiş; Meclis-i Meb usân ın açılışı ve Kanûn-i Esâsî nin ilânı; 1877 Rus Savaşı gibi çok önemli olaylar dizisiyle girer. Tümü üç yıl içine sıkışan bu olayların hepsinde Süleyman Hüsnü Paşa başrollerdedir. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı nda Osmanlı Devleti yüz ölçümünün beşte birinden fazla toprak yitirdi. Osmanlı Ordusu bu topraklardan çekilirken arkasında düşman işgalinden kaçan Müslüman göçmenlerin yaya, atlı ve arabalı kafileleri de sanki ikinci bir ordu oluşturmuştu. Savaş sonrası Başkomutan Süleyman Paşa Divan-ı Harb önünde bir yıl boyunca yargılanmıştır. Sonuçta yenilgiden sorumlu bulunarak, süngü takmış birlik karşısında rütbeleri ve madalyaları sökülüp, aşağılanarak Ordu dan çıkarılmış, emeklilik hakkı elinden alınarak ömür boyu sürgünde kalacağı Bağdat a gönderilmiştir Süleyman Hüsnü Paşa nın askerî ve siyasî kişiliği ile ilgili etkinlikleri dışında şâir, yazar, öğretmen, eğitimci, bilim adamı ve devrimci olarak da düşünsel, bilimsel, sosyal, eğitimsel ve hatta dinsel kategorilerde yapıt ve hizmetleri vardır. Oysa kimilerince "hain" olarak anılırken, ders ve araştırma kitaplarında, ansiklopedilerde adı "Büyük Türkçü" ve "Kahraman" olarak geçen Süleyman Hüsnü Paşa karşıt anlamdaki böylesi unvanları acaba ne ölçüde hak etmiştir? Aslı doktora tezi olan elinizdeki yapıt, bilimsel niteliğine dokunulmadan yapılan biçem değişiklikleri ile yakın tarihimizin çok incelenememiş bir dönemine Süleyman Hüsnü Paşa nın bıraktığı izleri, kimi zaman roman, kimi zaman deneme ya da araştırma çeşnisiyle Türk aydınına sunmaktadır.